Якія беларускія традыцыі і абрады трапілі ў спіс культурнай спадчыны ЮНЕСКА?

28.07.2023 - 18:33 / 34travel.me

Якія беларускія традыцыі і абрады трапілі ў спіс культурнай спадчыны ЮНЕСКА?

Культурная праграма

3889

Пяць культурных з'яваў з Беларусі маюць статус нематэрыяльнай спадчыны чалавецтва. Дзве з іх захаваліся ўсяго ў некалькіх вёсках і могуць зусім знікнуць. Расказваем пра ўнікальныя беларускія абрады і традыцыі са спіса ЮНЕСКА.

«Калядныя цары»

Гэты абрад праводзяць у вёсцы Семежава Капыльскага раёна Мінскай вобласці ў Шчодры вечар (Шчодрык) з 13 на 14 студзеня.

Гісторыя «Калядных цароў» пачынаецца ў XVIII стагоддзі. Гэта былі часы другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793), калі частка беларускіх земляў адыходзіла Расійскай імперыі. Недалёка ад вёскі Семежава стаяла рускае войска. Паводле мясцовага падання, у Новы год па старым стылі салдаты і афіцэры хадзілі па дварах, паказваючы вясёлы спектаклік. За гэта гаспадары частавалі іх хатняй каўбасой, выпечкай, самагонкай.

Калі вайскоўцы сышлі, сяляне не проста захавалі традыцыю, а развілі яе ва ўнікальнае дзейства. З таго часу кожны Стары Новы год у Семежаве мужчыны з ліку мясцовых жыхароў або прыезджых студэнтаў пераапранаюцца ў касцюмы, якія нагадваюць ваенную форму часоў царскай Расіі. Яны ходзяць па хатах і разыгрываюць спектакль, якому больш за дзвесце гадоў.

У сцэнары дзейства ёсць адсылкі да гісторыка-рэлігійнай драмы «Цар Максіміліян». Сам твор расказвае пра грознага цара, які загадаў забіць сына за тое, што той не прызнаваў «багоў кумірычных», а верыў у Ісуса Хрыста. Трагічную лінію ў вясёлы абрад «Калядных цароў» не ўпляталі, з арыгінала запазычылі толькі некаторыя фразы:

«Здрасце вам! Я прыбыл к вам, за каго вы мяне пачытаеце? За караля нямецкага ці султана турэцкага? Я не ёсць кароль нямецкі і не султан турэцкі. Я ёсць грозны Цар Максімільян: сонцу брат, луне сват, усяму свету бліскучая галава».

У беларускіх хатах «цары» разыгрываюць жартоўную сцэну, дзе галоўны герой – цар Максіміліян – у сумленным баі перамагае Мамая, які патрабаваў ад яго даніны. Затым усіх бярэцца лячыць доктар з вялізным бутафорскім тэрмометрам, і яго словы – чыстая народная творчасць:

«Ты лекар? — Я лекар, гамбурскі аптэкар. — Ты можаш лячыць? — Магу. — А як ты лечыш? — Я лячу як сам хачу: скулячкі выразаю, балячкі ўстаўляю, мёртвых ўваскрасаю, жывых у зямлю пхаю. А што ў цябе баліць? — Галава. — Абрыць дагала, намазаць рэдзькай, будзе як барабан турэцкі».

Гэтыя прымаўкі – самая вясёлая частка паказу. Гледачы рагочуць, гаспадары дастаюць пачастунку акцёрам. Пабываўшы ў адной хаце, «цары» ідуць у наступную. Калі цямнее, удзельнікі працэсіі запальваюць паходні.

Такі абрад існуе ў адзінай вёсцы Беларусі – Семежава. Першапачатковае салдацкае выступленне абрасло мясцовым фальклорам: песнямі і жартоўнымі дыялогамі, пацешнымі касцюмамі, нацыянальнымі стравамі і прыметамі.